ปอดและอาการ LONG COVID ที่ควรรู้ (ตอนที่จบ)
LUNG & LONG COVID SYNDROME
ปอดและอาการ LONG COVID ที่ควรรู้ (ตอนที่จบ)
เรื่องพิเศษ เรื่องโดย... ศิริกร โพธิจัทร
EXPERIENCE FROM THE EXPERT
LUNG & LONG COVID SYNDROME
ประสบการณ์ดุแลคนไข้ Long COVID
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายแพทย์ภาคภูมิ พุ่มพวง สาขาวิชาโรคติดเชื้อและอายุศาสตร์เขตร้อน คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาลอธิบายว่า จากประสบการณ์ในดูแลคนไข้ Long COVID พบข้อมูล ดังนี้
“ก่อนอื่นเราต้องทำความเข้าใจก่อนว่าอาการ Long COVID อาจเป็นอาการเดิมในช่วงที่ป่วยหรืออาการใหม่ที่เพิ่งเกิดหลังจากหายป่วยแล้วก็ได้
“กรณีที่คนไข้มีอาการป่วยรุนแรง (Acute COVID) เช่น ต้องเข้าไอซียู โดยทั่วไปจะมีอาการ 3-4 สัปดาห์ ใครมีอาการหนักต้องอยู่โรงพยาบาลให้แพทย์ดูแลใกล้ชิด ใช้เวลา 2 สัปดาห์ กรณีที่มีอาการน้อย 7-10 วันก็หาย
“คราวนี้มาดูที่เกณฑ์เรื่อง Long COVID บ้าง กรณีที่มีอาการหลัง 4 สัปดาห์ ซึ่งเป็นระยะเวลาที่ใช้เป็นเกณฑ์ตัด เพราะในระยะเวลาดังกล่าวเราจะตรวจไม่พบเชื้อโควิดในร่างกายแล้ว ถ้ามีอาการหลัง 4 สัปดาห์คืออาการ Long COVID ซึ่งพบได้ทั้งในคนที่ป่วยเป็นโควิดแบบอาการรุนแรงและอาการน้อยๆ
“ที่ผ่านมาที่โรงพยาบาลศิริราชพบว่าคนไข้ที่รักษาโควิดหายดีแล้วกลับมาพบแพทย์ด้วยอาการอ่อนเพลีย (Fatigue) มากที่สุด ร้อยละ 60-70 มักพบในกลุ่มคนไข้ที่เป็นโควิดแบบอาการน้อยๆ และกลุ่มคนไข้ที่เป็นโควิดแบบอาการรุนแรง รองลงมาคืออาการเหนื่อย (Dyspnea) หรืออาการหายใจลำบาก คิดเป็นร้อยละ 20-30 มักจะพบในกลุ่มคนไข้ที่เป็นโควิดแบบอาการรุนแรง เช่น คนที่เคยนอนไอซียู
“ถัดมาเป็นอาการผมร่วง อาการใจสั่น รู้สึกแน่นท้อง อาหารไม่ย่อย นอกจากนี้มีกลุ่มที่ระบุว่ามีอาการสมาธิสั้น ซึมเศร้า”
WHEN THE LUNG WAS ATTACKED
LUNG & LONG COVID SYNDROME
สิ่งที่เกิดขึ้นเมื่อปอดถูกโจมตี
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายแพทย์ภาคภูมิอธิบายถึงอาการที่เกิดขึ้นกับปอดในกลุ่มผู้ป่วยโควิดอาการรุนแรง ดังนี้
“ในคนไข้กลุ่มนี้เราพบว่าผ่านไป 3-4 สัปดาห์ ปอดจะเริ่มเป็นพังผืด เพราะเนื้อปอดอักเสบต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน เมื่อคนไข้กลุ่มนี้หายดีแล้ว แต่เพราะเนื้อปอดเสียหาย เขาจึงมีอาการหลงเหลืออยู่ บางคนกลับบ้านแล้วก็ต้องใช้เครื่องผลิตออกซิเจน บางรายเวลานอนต้องใช้เครื่องช่วยหายใจ
“นอกจากนี้ความเสียหายที่เกิดขึ้นจะส่งผลให้เกิดการติดเชื้อที่ปอดได้ง่ายขึ้น เช่น เชื้อไวรัส เชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา
“ต้องชี้แจงว่ากลุ่มคนไข้โควิดที่มีอาการรุนแรงจะทำให้เกิดการอักเสบทั่วร่างกาย แม้จะยังไม่เข้าขั้นปอดอักเสบ แต่เนื้อปอดก็เสียหายได้ ทำให้แม้คนไข้จะรักษาโควิดหายแล้ว ก็จะกลับมาพบแพทย์ด้วยอาการอ่อนเพลียในระดับหนึ่ง เมื่อเทียบกับก่อนป่วยเขาจะบอกว่าอ่อนเพลียง่ายขึ้นและรู้สึกไม่เหมือนเดิม
“คนไข้ที่เข้ามาปรึกษาแพทย์ด้วยอาการอ่อนเพลียมักเป็นกลุ่มที่ตอนป่วยเป็นโควิดมีอาการไม่รุนแรง ดังนั้นพอเขาหายป่วยแล้วกลับไปทำงาน เดินไปไหนมาไหนได้ จึงเป็นโอกาสที่ได้สังเกตว่าตอนนี้รู้สึกอ่อนเพลียกว่าเดิม
“ขณะที่กลุ่มคนไข้ที่ป่วยเป็นโควิดแล้วมีอาการรุนแรง บางส่วนก็เสียชีวิตไป บางส่วนยังรอดชีวิต กลุ่มนี้หลังจากรักษาโควิดหายแล้วก็ต้องนอนพักฟื้นต่อ จึงไม่มีโอกาสทำกิจกรรมตามปกติทำให้ไม่มีการเปรียบเทียบว่าตอนนี้รู้สึกเหนื่อยง่ายกว่าก่อนป่วย”
EFFECT FROM COVID
LUNG & LONG COVID SYNDROME
ผลกระทบจากโควิด
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายแพทย์ภาคภูมิอธิบายว่า โควิดส่งผลต่อร่างกายและจิตใจ
“ผลโดยตรงคือการที่ไวรัสเข้าไปกระตุ้นให้เกิดปฏิกิริยาการอักเสบในร่างกาย เมื่อระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายทำงานมากเกินไปจึงเกิดการอักเสบทั่วร่างกาย สารกระตุ้นการอักเสบที่หลั่งออกมาก็ทำลายทั้งไวรัสและเซลล์ที่ดีของร่างกายไปด้วย ในกรณีของสายพันธุ์เดลต้า จุดเด่นคือโจมตีที่ปอด
“ต่อมาถ้าเป็นกรณีของคนไข้ที่มีอาการรุนแรง ต้องนอนในไอซียูนานๆ ระบบประสาทและกล้ามเนื้อเสื่อมลง เพราะไม่ได้ลุกออกมาเดินเหมือนคนปกติ
“เรื่องทางใจก็สำคัญ คนที่ป่วยเป็นโควิดต้องถูกแยกจากครอบครัวและคนที่เขารัก ในรายที่มีอาการโควิดรุนแรงจะทำให้เกิดอาการ PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) ซึ่งเกิดขึ้นได้กับคนที่ป่วยรุนแรง คนที่ประสบอุบัติเหตุ ภัยพิบัติต่างๆ ทำให้เขายังติดอยู่กับภาพเดิมๆ เกิดความเครียดสะสมทางใจได้
“ภาวะเครียดทั้งกายและใจจากการป่วยโรคโควิดทำให้คนไข้มีอาการทางกายได้ หนึ่งในอาการที่เราพบได้บ่อยคือผมร่วง
“โดยเท่าที่พบจะร่วงหลังหายป่วย ร่วงแบบจริงจังจนเห็นว่าผมบาง แต่ถ้าคนไข้ค่อยฟื้นฟูสุขภาพกายและใจ ออกกำลังกายเบาๆ หากิจกรรมสร้างสรรค์หรืองานอดิเรกทำ ก็จะช่วยให้สภาพจิตใจค่อยๆ ดีขึ้นได้
“อาการผมร่วงนี้พบในกลุ่มคนไข้โรคอื่นๆ ที่มีอาการเจ็บป่วยรุนแรง เช่น คนไข้ที่ต้องอยู่ไอซียูนานๆ และคนไข้ที่ประสบอุบัติเหตุ”
NOTE FROM INFECTIOUS DISEASE EXPERT
ข้อสังเกตจากแพทย์โรคติดเชื้อ
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายแพทย์ภาคภูมิระบุว่า ในกลุ่มผู้ป่วยโควิดมีการติดเชื้อราแอสเปอร์จิลลัส (Aspergillus) ทำให้เกิดอาการที่เกี่ยวข้องกับระบบทางเดินหายใจ
“ตามปกติแล้วผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อราชนิดนี้ส่วนใหญ่มักป่วยเป็นโรคปอดเรื้อรังบางชนิดที่ทำให้เกิดโพรงอากาศในปอด เช่น โรคถุงลมโป่งพอง วัณโรค
“เราพบว่าในคนไข้โควิดบางรายติดเชื้อราชนิดนี้ 2-3 สัปดาห์ หลังหายป่วยจากโควิดแล้ว แต่ยังต้องติดตามการรักษาต่อเนื่องเพราะติดเชื้อราชนิดนี้ ใช้เวลาอีก 3-6 เดือน
“อาจริงๆ การรักษาโควิดในมุมมองของแพทย์โรคติดเชื้อนั้นจบได้เร็วกว่าบรรดาเชื้ออื่นๆ ที่เข้ามาเป็นการติดเชื้อแทรกซ้อน
“มีเคสคนไข้ชายอายุ 40 ปี เดิมทีก็เป็นคนสุขภาพแข็งแรง ไม่มีโรคอะไรนอกจากปัญหาน้ำหนักตัวมากถุง 100 กิโลกรัม เข้ามาหาเราก็มาพักรักษาตัวในหอผู้ป่วยด้วยโรคติดเชื้อโควิด
“ด้วยความที่คนไข้น้ำหนักตัวมาก โอกาสที่จะเป็นโควิดแบบอาการรุนแรงจึงมากกว่าคนทั่วไป แพทย์จึงใช้ยาต้านไวรัสและยาสเตียรอยด์ในขนาดโดสสูงๆ เพื่อลดการอักเสบที่เกิดจากการติดเชื้อโควิด
“คนไข้รายนี้เป็นกรณีที่อาการหนัก ต้องใส่ท่อช่วยหายใจและอยู่ในไอซียูด้วย พอเราตามดูอาการก็พบว่าในภาพเอกซเรย์ปอดคนไข้มีความผิดปกติ เจอโพรงสีในปอด พอส่งตรวจก็เจอการติดเชื้อราที่ปอด เราก็ต้องให้ยาต้านเชื้อราและปรับปริมาณยาสเตียรอยด์ลง”
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายแพทย์ภาคภูมิอธิบายว่า
“เคสนี้สุดท้ายคนไข้อาการดีขึ้นจนกลับบ้านได้นะครับ แต่สิ่งที่ตามมาคือเมื่อเขากลับมาตรวจติดตามผลกับเราอีก คนไข้อาการเหนื่อยซึ่งเกิดจากการติดเชื้อราที่เข้ามาแทรกซ้อน
3 GROUPS OF LUNG DAMAGE
LUNG & LONG COVID SYNDROME
ความเสียหายที่ปอดซึ่งพบในผู้ป่วย Long COVID
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายแพทย์ภาคภูมิระบุว่า การติดเชื้อโควิดส่งผลต่อปอด โดยแบ่งเป็น 3 กลุ่มที่พบบ่อย ดังนี้
กลุ่มที่ 1 การติดเชื้อแทรกซ้อน เช่น เชื้อรา เชื้อแบคทีเรีย โดยปกติจะเกิดในช่วงที่มีการกระจายของเชื้อไวรัสโควิดในกรณีอาการรุนแรง 3-4 สัปดาห์แรก แต่หลังจากนั้นเชื้อแทรกซ้อนเหล่านี้ก็ยังหลงเหลืออยู่ที่ปอดต่อ ทำให้ต้องรักษาการติดเชื้อนั้นๆ หลังรักษาโควิดหายแล้วไปอีก 3-6 เดือน
กลุ่มที่ 2 เนื้อปอดเสียหายจากการอักเสบรุนแรง ทำให้เกิดพังผืด สมรรถภาพของปอดลดลง มีปัญหาเรื่องการหายใจ ต้องฟื้นฟูด้วยการให้ยาและการทำกายภาพบำบัดต่อเนื่อง 1-3 เดือนหรือมากกว่านั้นแล้วแต่กรณี
กลุ่มที่ 3 ลิ่มเลือดอุดตันที่ปอด นอกจากนี้ยังเกิดภาวะลิ่มเลือดอุดตันและความผิดปกติเกี่ยวกับระบบหัวใจและหลอดเลือดตามมาได้
ชีวจิต ขอเสริมว่าหากต้องการลดความเสียหายที่จะเกิดขึ้นกับปอด ทางที่ดีที่สุดคือลดความเสี่ยงติดเชื้อโควิด โดยนำหลักสุขอนามัยพื้นฐานมาปฏิบัติอย่างเคร่งครัด ได้แก่ การสอบหน้ากากอนามัย ล้างมือบ่อยๆ งดไปสถานที่แออัด และเข้าร่วมการฉีดวัคซีนตามคำแนะนำของแพทย์
หากติดเชื้อโควิดขึ้นมาแล้ว การรักษาและฟื้นฟูปอดที่เกิดความเสียหายไปแล้วนั้นต้องใช้เวลานับเดือนกว่าจะกลับมาทำงานได้ใกล้เคียงกับสภาพปกติ
สุดท้ายการป้องกันไม่ให้ติดโรคเป็นหนทางดูแลสุขภาพที่ดีที่สุด
นิตยสารชีวจิต ปีที่ 24 ฉบับที่ 561 เดือน 16 กุมภาพันธ์ 2565
4 April 2565
By STY/Library
Views, 1140